BULAN BAHASA KEBANGSAAN

Tahun ini sekali lagi kita menyambut Bulan Bahasa Kebangsaan. Program ini dengan jelas menunjukkan kepada kita bahawa memasyarakatkan bahasa kebangsaan di negara ini merupakan usaha yang berterusan. Hal ini berlaku kerana hakikat demografi penduduk Malaysia, serta sejarah pendidikan kebangsaan serta vernakular di negara ini.
Sungguhpun orang Melayu yang bahasanya diangkat menjadi bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan negara ini berjumlah lebih 60 peratus, tetapi Malaysia bukanlah sebuah negara yang benar-benar homogen. Penduduk lain seperti Cina, India, Kadazandusun dan Iban bukanlah penutur asli bahasa Melayu, walaupun mereka menggunakan bahasa Melayu dalam pertuturan yang melibatkan etnik lain.
Di negara yang benar-benar homogen, di mana terdapat komuniti yang terdiri daripada bangsa yang sama, umpamanya di Jepun, China, Rusia, Perancis, Arab, Itali dan sebagainya, pelaksanaan bahasa kebangsaan tidak menghadapi apa-apa kendala.
Tetapi di negara yang tidak begitu homogen pun, penegasan bahasa kebangsaan boleh dilaksanakan melalui peruntukan perlembagaan serta dasar bahasa kebangsaan yang tidak boleh dipersoalkan. Dua negara contoh yang paling hampir dengan kita ialah Thailand dan Indonesia, di mana penduduk minoriti tertakluk kepada pelaksanaan dasar bahasa Thai atau bahasa Indonesia dalam sistem pendidikan, urusan rasmi dan harian, media dan sebagainya.
Malaysia bukanlah Thailand atau Indonesia. Kita mempunyai sejarah kita sendiri, sementara Thailand dan Indonesia juga mempunyai sejarah masing-masing. Ini memungkinkan kita meneruskan kempen Bulan Bahasa Kebangsaan setiap tahun.
Bagi penduduk minoriti di Thailand dan Indonesia, bahasa Thai dan bahasa Indonesia itu bukanlah bahasa asal mereka, dan mereka kurang menguasainya pada peringkat awal. Akan tetapi hasil daripada sistem pendidikan kebangsaan yang seragam, segala urusan rasmi menggunakan bahasa kebangsaan yang satu, dan media cetak serta media elektroniknya menggunakan bahasa kebangsaan juga, lama kelamaan minoriti ini - dan lebih-lebih lagi generasi anak cucu mereka - dapat menguasai bahasa Thai atau bahasa Indonesia dengan baik. Bahasa 'baru' ini menjadi semacam bahasa ibunda mereka juga. Mereka boleh bermimpi, membaca, menulis dan berhujah dengan menggunakan bahasa yang 'baharu' itu.
Akan tetapi dalam konteks pendidikan serta dasar bahasa kebangsaan secara keseluruhannya, situasi di Malaysia amat berbeza daripada pengalaman negara-negara homogen, atau negara jiran seperti Thailand dan Indonesia. Di Malaysia, sistem pendidikan kebangsaan yang menggunakan bahasa Melayu, bersaing dengan sekolah-sekolah vernakular atau jenis kebangsaan yang menggunakan bahasa Mandarin dan Tamil, di samping sekolah-sekolah swasta yang menggunakan bahasa Inggeris. Akibatnya ia bukan sahaja memberi kesan kepada pembentukan jati diri negara bangsa, malah menimbulkan isu-isu perpaduan serta asas integrasi yang selalu dipersoalkan. Dalam hubungan inilah kempen Bulan Bahasa Kebangsaan menjadi sangat berhubungkait.
Kita masih mendaulatkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan negara ini. Jumlah sekolah aliran kebangsaan, sama ada di peringkat rendah atau menengah, jauh mengatasi jumlah sekolah vernakular. Di sesetengah tempat, sekolah kebangsaan bukan sahaja menjadi pilihan orang Melayu, malah bangsa-bangsa lain. Mereka boleh melanjutkan pelajaran tinggi hingga ke peringkat universiti. Ini kerana bahasa Melayu adalah sebuah bahasa moden dan maju.
Charles A. Ferguson yang pendapatnya dikutip oleh Hassan Ahmad (2011) mentakrifkan 'bahasa maju' berdasarkan tiga ciri atau kriteria berikut:
Pertama: Bahasa itu sudah mempunyai sistem tulisan atau graphization (sistem aksara/ejaan). Jadi, bahasa yang belum mempunyai sistem tulisan atau ejaan, bahasa itu dianggap 'tidak maju.'
Kedua: Bahasa itu sudah mempunyai suatu ragam atau bentuk 'bahasa tinggi' yang disebut a supradialectal form, maksudnya bentuk yang mengatasi segala dialek bahasa itu, jadi bahasa yang masih berada di peringkat dialek daerah, bahasa itu dianggap 'tidak maju' atau 'belum maju.'
Ketiga: Bahasa itu sudah mampu digunakan sebagai alat untuk mengungkapkan modern form of discourse, maksudnya idea, ilmu dan pemikiran 'moden.' Bahasa itu sudah boleh menterjemahkan isi pemikiran atau 'ilmu moden' dari bahasa yang sudah maju - yakni maju dari segi fungsinya.
Berdasarkan kriteria-kriteria Charles A. Ferguson, nyatalah bahawa bahasa Melayu merupakan sebuah bahasa yang telah maju. Bahasa Melayu telah mempunyai sistem tulisan atau graphization yang standard atau baku. Bahasa Melayu juga sudah mempunyai suatu ragam atau bentuk 'bahasa tinggi' yang jauh mengatasi dialek-dialek bahasa Melayu di Semenanjung, Sabah dan Sarawak. Di samping itu bahasa Melayu juga sudah mampu digunakan sebagai alat untuk mengungkapkan idea, ilmu dan pemikiran moden - melalui penerbitan dalam pelbagai bidang dan subbidang ilmu, baik yang kreatif mahu pun yang saintifik sifatnya, malah mampu menterjemahkan ilmu-ilmu moden dan saintifik daripada bahasa-bahasa asing ke dalam bahasa Melayu.
Bulan Bahasa Kebangsaan harus dimanfaatkan untuk terus memberi kesedaran bersama, bagi memartabatkan lagi serta memperkasakan lagi bahasa kebangsaan kita ini. Dalam hubungan ini perkara-perkara berikut wajar diberi perhatian:
(a) Penggunaan bahasa kebangsaan dalam semua urusan rasmi kerajaan.
Melaksanakan Pekeliling Bil, 9 Tahun 2011 bertajuk Panduan Penggunaan Bahasa Kebangsaan Dalam Perkhidmatan Awam - suatu tindakan proaktif ekoran saranan Timbalan Perdana Menteri. Kementerian serta agensi lain wajar menzahirkan perancangan penerapan bahasa Melayu masing-masing, dan yang lebih penting ialah pemantauan berterusan, agar penggunaan bahasa Melayu terus ditingkatkan dari masa ke masa di sektor awam.
(b) Ucapan oleh Menteri Kabinet dan pegawai awam dalam majlis rasmi.
Ahli politik dan pegawai awam, di dalam majlis rasmi haruslah mengutamakan ucapan dalam bahasa Melayu. Lebih-lebih lagi apabila khalayaknya ialah orang Malaysia sendiri. Mereka boleh memberi isyarat mendaulatkan bahasa kebangsaan, serta menjadi suri teladan kepada khalayak. Ahli politik dan pegawai awam wajar menjadikan matlamat memperkasakan bahasa Melayu sebagai cita-cita bersama, di samping matlamat lain yang memberi faedah kepada bangsa dan negaranya.
(c) Penggunaan bahasa Melayu di IPTA.
Kita mungkin perlu mengambil langkah 'pembuktian semula.' Bagi membuktikan bahawa bahasa Melayu memang berkemampuan menjadi bahasa ilmu dalam sistem pendidikan kebangsaan kita, maka kita perlukan sebuah universiti yang semua kursusnya disampaikan dalam bahasa Melayu, sebagaimana UKM pada peringkat awalnya dahulu. Untuk tujuan ini, mana-mana universiti awam perlu 'diremajakan' kembali, untuk muncul sebagai institusi contoh tulen yang berkeupayaan menerapkan bahasa Melayu dalam seluruh proses pengajaran dan pembelajarannya.
(d) Pengiktirafan terhadap sumbangan penerbitan dalam bahasa kebangsaan oleh staf akademik IPTA.
Pihak universiti awam wajar terus mengiktiraf sumbangan tenaga pengajar mereka yang menghasilkan penulisan dalam jurnal atau dalam bentuk buku dalam bahasa Melayu, bagi pertimbangan sumbangan ilmiahnya, termasuk kenaikan pangkat - selain sumbangan dalam jurnal antarabangsa.
(e) Penamaan bangunan, jalan dan kawasan baru serta bahasa kebangsaan di tempat-tempat awam.
Citra bahasa kebangsaan pada nama bangunan, jalan, kawasan baru dan di tempat-tempat awam wajar dipertingkatkan dari masa ke masa. Usaha ini jangan diserahkan kepada kapitalis dan pemaju yang tidak mementingkan citra kebangsaan.
(f) Pindaan dan perluasan peruntukan beberapa akta.
Pihak kerajaan boleh memperkemas dan memperkasa citra bahasa Melayu di negara ini dengan meminda serta memperluaskan peruntukan beberapa akta, umpamanya 'Akta Jalan, Parit dan Bangunan', 'Akta Pertubuhan', 'Akta Pendaftaran Perniagaan', 'Akta Syarikat', 'Akta Cap Dagang,' 'Akta Industri Pelancongan', 'Akta Komunikasi dan Penyiaran' dan 'Undang-undang Kecil Pengiklanan'.
Sebagai penutup saya ingin menyentuh tentang sikap orang Melayu sendiri terhadap bahasa kebangsaan. Hal ini penting, kerana sikap orang Melayu akan menjadi teras yang akan menentukan nasib masa depan bahasanya.
Bagaimanakah sikap orang Melayu terhadap bahasa Melayunya sendiri? Jika ditanya kepada setiap orang Melayu, mereka mungkin akan menyatakan kecintaan terhadap bahasanya, tetapi mungkin sedikit benar yang tahu proses untuk menterjemahkan rasa kecintaan itu dalam bentuk program penerbitan, aktiviti dan sebagainya - yang mampu mengetengahkan bahasa Melayu yang betul, indah dan berkesan sebagai sumber utama tamadun bangsa.
Mungkin semakin ramai orang Melayu kurang mengendahkan lagi bahasanya, sama ada kerana sikap tidak peduli, ataupun beralih kepada bahasa Inggeris. Bahasa warisan nenek moyang ini, yang mengandungi nilai budaya dan pembentuk akal budi bangsa, ditinggalkan perlahan-lahan. Dalam jangka panjang, mereka yang melalui proses tersebut akan kehilangan jiwa bangsanya.
Sudah sampai masa, dalam gelegak globalisasi yang mencabar ini, setiap orang Melayu menjaga serta melestarikan bahasa Melayu. Orang Melayu mesti menjaga bahasanya sebagai warisan yang paling berharga, yakni warisan yang telah membentuk akal budi, pandangan dunia serta falsafah Melayu; bahasa yang telah mentakrif keperibadian serta jati diri bangsa selama ini. Bahasa ini mesti dilestarikan melalui penguasaan bahasa yang baik dalam pertuturan, pengucapan dan penulisan; serta terus menjadi bahasa pengucapan seni, falsafah dan keilmuan - yang diterbitkan secara konvensional atau secara elektronik sesuai dengan kemajuan teknologi sezaman.(sumber : DATO' DR. ANWAR RIDHWAN, UM, 10/10/12)